Balık, sağlıklı beslenmenin en önemli parçası olarak biliniyor ama uzmanlara göre, bazı balık türleri sanıldığı kadar masum değil. Denizlerdeki cıva kirliliği, balıkların etine kadar ulaştı. Özellikle metilcıva adı verilen form, vücutta birikerek uzun vadede zehirli etki gösteriyor. Her gün soframıza giren bazı türler, farkında olmadan bizi yavaş yavaş zehirliyor olabilir.
CIVA NEDEN TEHLİKELİ?
Cıva endüstriyel atıklar, madencilik faaliyetleri ve fosil yakıt kullanımıyla suya karışan toksik bir ağır metal. Suda yaşayan mikroorganizmalar, cıvayı metilcıvaya dönüştürür. Bu madde, besin zincirinde küçük balıklardan büyük yırtıcı balıklara kadar taşınır. Sonuç olarak, büyük ve uzun yaşayan balıkların etinde cıva miktarı giderek artar. İnsan vücuduna geçtiğinde ise beyin, karaciğer ve böbreklerde birikir zamanla sinir sistemine zarar verir.
UZMANLAR UYARIYOR
Beslenme uzmanı, yüksek cıvalı balıkların farkında olmadan sıkça tüketildiğini belirtirken, “Cıva vücutta birikici bir toksindir. Balık yemek elbette faydalı ama doğru türü seçmek çok önemli. Kılıç balığı, köpek balığı, orkinos ve kral uskumru gibi büyük yırtıcı balıklar, besin zincirinin tepesinde yer alır ve en fazla cıvayı taşır” ifadelerine yer verdi.
ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) de 2024 rehberinde, hamileler ve çocuklar için bu türlerin kesinlikle önerilmediğini duyurdu.
“KÜRESEL BİR SORUN”
Harvard Üniversitesi Çevre Sağlığı Bölümü’nden Dr. David Evers, cıva kirliliğinin dünya genelinde hızla arttığını söylüyor:
“Metilcıva, deniz ürünleriyle insanlara geçen en tehlikeli çevresel toksinlerden biridir. Bugün Pasifik Okyanusu’nda salınan cıva, Akdeniz’deki balıklarda bile ölçülebiliyor. Bu, küresel bir sorun.”
YÜKSEK CIVA İÇEREN BALIK TÜRLERİ
Kılıç balığı – Çok yüksek
Kılıç balığı uzun ömürlü bir tür olduğu için, yaşamı boyunca küçük balıkları yiyerek vücudunda yoğun cıva biriktirir. Lezzetli eti ve yüksek protein oranıyla bilinse de, hamileler ve çocuklar için en riskli türlerden biridir.
Köpek balığı – Çok yüksek
Denizlerin en üst yırtıcılarından biri olan köpek balığı, toksinleri yıllar boyunca depolar. Beyaz eti değerli görülse de, yüksek metilcıva içeriği nedeniyle düzenli tüketim önerilmez. Özellikle ithal köpek balıkları, yerel türlere göre daha fazla cıva barındırır.
Kral uskumru – Yüksek
Tropikal sularda yaşayan bu iri uskumru türü, omega-3 bakımından zengindir ama metilcıva oranı da yüksektir. Uzmanlar, kral uskumrunun ayda bir porsiyondan fazla yenmemesi gerektiğini vurguluyor.
Orkinos (Ton balığı) – Yüksek
Büyük orkinos türleri (örneğin bluefin ve albacore), uzun ömürlü oldukları için cıva biriktirir. Konserve ton balıkları genellikle küçük tür (skipjack) içerdiğinden daha güvenlidir ancak taze büyük orkinos tüketiminde dikkatli olunmalıdır.
Turna balığı – Orta yüksek
Tatlı su ekosistemlerinde yaşayan turna balığı, küçük balıkları avladığı için cıva birikimi gösterebilir.
Özellikle kirli göllerde yakalanan turnalar risklidir. Bu türü tüketeceklerin kaynağını bilinen güvenli üreticilerden satın alması gerekir.
Kuzey Atlantik Mezgiti – Orta
Genellikle düşük cıva oranına sahip olsa da, yaşadığı bölgedeki endüstriyel kirlilik oranı belirleyicidir.
Kuzey denizlerinde avlanan mezgitler daha güvenliyken, kentsel atıkların yoğun olduğu bölgelerde yakalananlar risk taşır.
HANGİ BALIKLAR GÜVENLİ?
Cıva oranı düşük, küçük ve kısa ömürlü balıklar gönül rahatlığıyla tüketilebilir. Uzmanlara göre hamsi, sardalya, istavrit, alabalık, küçük uskumru en güvenli türler arasında. Bu balıklar hem omega-3 bakımından zengin hem de düşük toksin içerikli.